Het ontbreken van mijn reactie op het luidruchtig en ostentatief zuchten van de patiënt die ik uit de wachtkamer haal, doet me zelf schrikken. De parallelle processor in mijn brein begint te ratelen terwijl ik bijna automatisch ‘Goedemorgen mevrouw Dinsdag’ zeg en mijn hand uitsteek. Vriendelijk en open, maar zónder reactie op haar zuchten en steunen. Waarom reageer ik niet?
De parallelle processor blijft doorratelen terwijl mevrouw binnenkomt en we aan het consult beginnen. ‘Wat gebeurt hier nou eigenlijk’, denk ik maar ik druk die gedachte even weg om voldoende aandacht voor haar verhaal te hebben. Even later, als ze op de onderzoekbank ligt, blijft de stethoscoop toch nét wat langer op zijn plaats – niet alleen om goed te luisteren, maar zeker ook om de dwarrelende gedachten even ruimte te geven.

Zuchten. Het is een van de krachtigste non-verbale communicatiemiddelen die we in de spreekkamer en soms zelfs al in de wachtkamer tegenkomen. Het is het ultieme appel op onze rol als zorgverlener. Als communicatie chemie is, dan is de zucht goud in het periodiek systeem der elementen. Kostbaar en iedere microgram waard om te verzamelen.
En zoals goud veel verschillende functies heeft, van sieraad tot medicijn, van kroon op je kies tot verbindingsmiddel in de elektronica, zo bestaat de zucht ook in meerdere verschijningsvormen. Je hebt de zucht van opluchting, als je je patiënt een gunstige uitslag meedeelt. Let op de open oogopslag en het bijna letterlijk ‘leeglopen’ als iemand deze zucht slaakt.
Een andere zucht is de zucht van de patiënt die (weer) te horen krijgt dat je geen middel hebt om zijn kwaal op te lossen. Met deze zucht wordt een sprankje valse hoop uitgeblazen. Je ziet hierbij vaak het lichaam hopeloosheid uitstralen.
De zucht met opgeblazen wangen drukt weer wat anders uit: ‘Ik ben ’t zó zat!’ Niet zelden komt deze zucht pas als je wat verder hebt doorgevraagd.
Een zucht die erop lijkt, maar die wat subtieler over de onderlip wordt geblazen, is de zucht van iemand die gewoon erg veel pijn, hinder, last van zijn kwaal heeft. Vaak fronst het voorhoofd hierbij.
Nóg subtieler is de zucht waarbij de schouders wat zakken en de zucht nog maar nauwelijks hoorbaar zachtjes wordt uitgeademd. Deze zucht drukt weerstand uit. Wat er zojuist gezegd is, is niet goed gevallen, maar de zuchter lijkt een aanloopje te nemen, weet nog niet precies wat hij erover moet zeggen. Zie ‘m, benoem ‘m en het gesprek neemt geheid een andere wending!

En ja, is er natuurlijk nog de zucht als rode vlag. De zucht die niet voor niets in het gezegde gecombineerd wordt met steunen. De zucht in blokletters, die fungeert als schreeuw, als zwaailicht, als pijl: ‘Zie mij dokter, zie mij als lijdend mens’. Deze zucht vraagt iets van ons maar kan kennelijk ook de communicatie even blokkeren.
Het was dan ook deze zucht die mijn reactie op mevrouw Dinsdag deed verstommen. Het was mijn eigen weerstand tegen het té nadrukkelijk uitgesproken appel van deze patiënt met langdurige, onbegrepen klachten. Mijn eigen inwendige zucht vertaalde ik in niet-reageren.

Het is weer redelijk goed gekomen trouwens. Nadat ik de stethoscooptijd had gebruikt om na te denken heb ik het zuchten toch maar benoemd en de communicatie weer afgestemd. Want een zucht kan ingewikkeld in elkaar zitten, je mag ‘m nooit negeren.